İslamiyet Öncesi Türklerde Kültür ve Medeniyet

 

İslamiyet Öncesi Türk Tarihi ile ilgili test çözmek için aşağıdaki bağlantılara tıklayabilirsiniz.

Devlet Yapısı

  • Hükümdarlık, kan yoluyla tanrıdan geldiği varsayılan, insanlığı yönetme yetkisi olarak hanedan üyelerine verilmiştir.
  • Tanrı tarafından verildiğine inanılan yönetme yetkisine Kut denir.
  • Kut, veliahtlar arasında taht kavgalarına neden olmuştur.
  • Taht kavgaları da, Türk devletlerinin zayıflamasına, parçalanmasına ve yıkılmasına neden olmuştur.
  • Halkın yönetilmesinde ve yargılanmasında “Töre” adı verilen gelenekler etkiliydi.
  • Hükümdarlara; Hakan, Han, Kağan, Şad, Yabgu, Noyan, Bagatır, Tanhu, Şanyü, İlteber gibi isimler verilirdi.
  • Askeri ve idari alanlarda yüksek kademedeki görevlilere üge, yağmuş, tarkan, tudun, apabayla v.b. isimler verilmiştir.

Hükümdarlık Alametleri

Hakan, Han, Kağan, Şad, Yabgu, Noyan, Bagatır, Tanhu, Şanyü, İlteber gibi
Hükümdara ait olan çadırdır.
Hükümdar tahtına denir.
Sancak
Sancağın tepesine takılan at kuyruğu, kıldan yapılan flama.
İlk zamanlardan itibaren davul ve def gibi çalgılar askerî ve dinî törenlerde en temel çalgı olarak kullanılmıştır.
Hükümdarlar kendi adlarına para bastırmışlardır.
  • Hatunlar da hükümdarların yanında söz sahibi olmuşlardır.
  • Veliahtlar küçük olduklarında devlet yönetimine amcaların geçmesi de uygun görülmüştü.

Devlet Yönetimi

  • Toplum alt birimlerden oluşmuştur. (aile(oguş), oba, oymak, boy, budun vs)
  • Boylar Boy Beyleri tarafından idare edilirlerdi.
  • Boy birliğine budun denmiştir. Budun’un başında boy ya da kağan bulunurdu.

  • Siyasi teşkilatın en üst yapısı devlettir. Devlet, “il” ya da “el” olarak belirtilmiştir.
  • Kut kan yoluyla babadan oğula geçtiği için devlet hükümdar ailesinin ortak malı sayılmıştır.
  • Devlet hükümdar ailesinin ortak malı sayıldığı için taht kavgaları yaşanmıştır.

  • Hükümdarın oturduğu başkente ordu denmiştir. Genellikle ülkenin doğusu hükümdarın bulunduğu bölgeyi temsil etmiştir.
  • Siyasi, sosyal, ekonomik ve askeri kararların tartışılıp karara bağlandığı meclise “Toy” ya da “Kurultay” adı verilmiştir.
  • Toy’a katılma hakkına sahip olanlara “Toygun” denmiştir.

  • Devlet yönetiminde yer alan danışma kuruluna “Kengeş Meclisi” denmiştir.

Devlet Görevlileri

 Yabgu   Hükümdarın erkek kardeşi, ordu komutanıdır ve ülkenin batısını yönetir.
 Aygucı  Danışman
 Tudun  Vergi toplama ile görevli, denetleyicidir.
 Bitikçi (Tamgacı)  Yazışmalardan sorumludur.
 Tarkan  Ordu komutanı
 Tigin  Şehzade, ordu komutanı
 Şad  Ülke yönetiminde tecrübe kazanması için boylara idareci olarak gönderilen kişilere verilen unvandır.
 Agılıg  Hazine görevlisi
 Kam (Şaman)  Din görevlisi

 Sosyal Yapı

  • Türkler atlı-göçebe bir toplumdur. (Bozkır kültürü)
  • Türk yaşayışı, düşünce tarzı, inançlar, dünya görüşü, örf ve adetler atlı-göçebe bozkır kültürünün etkisiyle oluşmuştur.

  • Aile ataerkildir.
  • Tek eşlilik vardır.
  • Uygurlar ile yerleşik hayata geçilmiştir.
  • Göçebe yaşamda geçim kaynağı hayvancılıktır.
  • Yerleşik hayatta geçim kaynağı tarımdır.
  • Göktürkler döneminde İpek Yolu sayesinde ticaret önem kazandı.
  • Sosyal devlet anlayışı hakimdir.
  • Orhun abidelerinde geçen açların doyurulması, çıplakların giydirilmesi, fakir milletin zenginleşmesi gibi ifadeler Sosyal Devletin varlığını gösterir.

Ordu

  • İlk düzenli ordu Mete Han zamanında. (Onluk sistem)
  • Onluk sistem orduda onbaşından başlarken üst rütbedeki tüm orduyu belirli bir kumanda zincirine bağlamayı sağlamıştır.

  • Tümen adı verilen birlik 10.000 kişiden oluşmaktadır. (Tümenbaşı, binbaşı, yüzbaşı, onbaşı)
  • Çin’in askeri gücü Türklerden örnek alınarak dizayn edilmiştir.
  • Slavlar, Moğollar ve Romalılar da, askeri alanda Türklerden etkilenmişlerdir.
  • Savaş silahı olarak süngü, mızrak, kalkan, kangı, kılıç, yay ve ok kullanılmıştır.

Din

  • En eski Türk inancı Totemizm’dir. (Doğa güçlerinin varlığına inanılmıştır. Dağ, kaya, ırmak, su, orman, güneş, ay vb. kutsal sayılmıştır.)
  • Şamanizm’de din adamlarına “Şam, Kam, Baksı” denmiştir.
  • Cenaze törenlerine yuğ, mezarlara da kurgan adı verilmiştir.
  • Ölümden sonra yaşam ve kurban kesme gibi inanışlar Türklerde var olan inançlardı.
  • Çinlilerle olan etkileşimden dolayı Budizm’i benimseyen Türkler de olmuştur.
  • Bögü Kağan (Uygurlar) döneminde Maniheizm ve Budizm benimsenmiştir.
  • Batıya göç eden Türkler arasında Hristiyanlık ve Museviliği kabul edenler olmuştur.
  • Ölümden sonra hayat olduğuna inanıldığı için ölen kişi bütün serveti ve atıyla gömülmüştür.
  • Ölen kişilerin mezarlarının başına, öldürdükleri kişi sayısını belirten ve balbal adı verilen mezar taşları dikilmiştir.

Hukuk

  • Türklerde yazılı hukuk kurallarına uzun süre rastlanmamıştır.
  • Yazısız hukuk kurallarına töre adı verilmiştir.
  • Törenin kaynağı: Halk, Toy ve Hakan olmuştur.
  • Hukuk ilk defa Uygurlar tarafından yazılı hale getirilmiştir.
  • Uygurlar dönemindeki yazılı hukuk genellikle sosyal ve ekonomik hayatı etkileyen unsurlar üzerine olmuştur.

Ekonomik Yaşam

  • Bozkır yaşamında ekonominin temeli hayvancılığa dayanmıştır
  • Hunlar döneminde tarım, balıkçılık, ticaret gibi alanlarda da ekonomik faaliyetler yaşanmıştır.
  • Asya Hunları, Göktürkler ve Uygurlar Çinlilerle; Avrupa Hunlar, Avarlar, Hazarlar ise Araplarla ve Bizanslarla ticari ilişki kurmuşlardır.
  • İpek Yolu’nun geçiş noktaları uzun yıllar Türklerle Çinliler arasında mücadeleye sebep olmuştur.
  • Tarıma yönelen ilk toplum Uygurlar olmuştur.
  • Dericilik, demircilik ve dokumacılık alanlarında da ilerleme gösterilmiştir.
  • Konut, hayvan ve topraktan olmak üzere 3 çeşit vergi toplanmıştır.
  • İlk başta üzerinde resmi damga bulunan ipekler para olarak kullanılmıştır.
  • İlk madeni parayı ise Göktürkler bastırarak kullanmışlardır.
  • Madeni para örnekleri Türklerin canlı bir ticari hayatı olduklarını gösterir.

Sanat

  • Yaşam tarzı göçebe olduğu için sanat eserleri de çoğunlukla taşınabilir olmuştur.
  • Deri, ahşap, metal ve taş işçiliğine dayalı eserler görülmüştür.
  • Bozkır hayatından kaynaklı olarak sanat, hayvan üslubu şeklinde gerçekleşmiştir.
  • Renkli taş ve gümüş kakmacılığı, altın işlemeciliği, halı-kilim dokumacılığı alanında ilerlemişlerdir.
  • Kopuz en önemli müzik aleti olarak öne çıkmıştır.
  • Askeri alanda ve hastalıkların iyileşmesinde kopuz kullanılmıştır.
  • Heykel olarak Göktürkler ve İskitler dönemindeki balbal örnek gösterilebilir.

Yazı ve Edebiyat

    • Yerleşik hayat oturmadığı için yazı geç tarihlerde kullanılmaya başlanmıştır.
    • Türklerin ilk alfabesi 38 harften oluşan Göktürk veya Orhon alfabesi olmuştur.
    • Orhun kitabeleri bu alfabe ile yazılmıştır.
    • Uygurlar ve Moğollar 14 harften oluşan Uygur Alfabesini kullanmışlardır.
    • Türklerin en büyük destanı Oğuz-Kağan Destanı’dır.
    • Kırgızlara ait Manas Destanı, İskitler’e ait Alp-Er Tunga Destanları bulunmaktadır.
    • Uygurlarda minyatür ve fresk denen duvar resmi gelişme göstermiştir.

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler:

  • Göktürk
  • Uygur
  • Soğd
  • Arap
  • Latin
  • Kril
  • Brahmi alfabeleridir.

Yenisey Yazıtları

Kırgız Türklerinin mezar taşlarına yazdıkları yazılardır.
Kitabelerde;

  • Çin’in Türk Devleti’ni yıkma politikaları,
  • Devlet kurmanın zorlukları,
  • Türklerin tutsaklık yılları,
  • Türklerin devlet anlayışı ve vatan sevgisinden bahsedilmiştir.

Karabalsagun Yazıtları

Uygurlara aittir, Mani dininden bahsedilmektedir.

Orhun Yazıtları

  • Türk dili ve edebiyatı’nın ilk yazılı örneğidir.
  • Yoluğ Tigin tarafından; Bilge Kağan, Kül-Tigün ve Tonyukuk adına diktirilmiştir.
  • Türk Milleti adının geçtiği ilk belgedir.
  • Yazıtta devlet adamları ile halkın sorumluluklarından bahseder. Devlet adamlarının halka hesap verdiği bir belgedir.
  • Kitabenin bir yüzü Çince, diğer yüzü Türkçe’dir.
  • Danimarkalı bilim adamı Wilhelm Thomden tarafından çözümlenmiştir.

Sagu: Ölen kişinin ardından yapılan ağıt şiiridir.

Sav: Atasözleridir.

Koşuk:Aşk, yiğitlik, doğa gibi konularda işlenen şiirlerdir.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.